Επίσης, είναι ίσως η μοναδική περίπτωση για την οποία δεν τίθεται θέμα κομματικής πειθαρχίας και καθένας μας είναι ελεύθερος να διατυπώσει τις απόψεις του επί του θέματος κατά το δοκούν και τις πεποιθήσεις του.
Καταρχήν, όταν μιλάμε για συνταγματική αναθεώρηση, οφείλουμε να έχουμε κατά νου ότι: α) ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και της παγκόσμιας κοινότητας, έχουμε ευρωπαϊκούς και διεθνείς περιορισμούς, β) είναι επικίνδυνη η διολίσθηση στο συνταγματικό λαϊκισμό, γ) είναι επικίνδυνο να χρησιμοποιείται το Σύνταγμα ως εργαλείο για την εξυπηρέτηση κομματικών σκοπιμοτήτων.
Με αίσθηση της ευθύνης και της σημαντικότητας του εγχειρήματος, ήμασταν η πρώτη παράταξη που επισημάναμε την αναγκαιότητα αναθεώρησης του Συντάγματος και διατυπώσαμε ξεκάθαρες και γενναίες προτάσεις, με στόχο ένα μοντέρνο Σύνταγμα, που θα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις και τα δεδομένα της εποχής μας. Ένα Σύνταγμα προοδευτικό, που θα υπερβαίνει τους παγιωμένους φορμαλισμούς, αφήνοντας το οξυγόνο να πνεύσει στην πολιτική ζωή του τόπου και στον κοινοβουλευτισμό και αντιστρατευόμενο την κομματοκρατία.
Ωστόσο, αυτή η Συνταγματική Αναθεώρηση έμελλε να είναι ένα «πουκάμισο αδειανό», θύμα της κατασκευασμένης πόλωσης ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ και των εκατέρωθεν ιδιοτελών κομματικών τους τακτικισμών. Κάπως έτσι χάθηκε το νόημα και η ιστορική ευκαιρία για ουσιαστικές και αναγκαίες τομές, που το Κίνημα Αλλαγής περιείχε στις προτάσεις του.
Αυτή η αναθεώρηση θα μείνει χαρακτηριστική ως εκείνη των «χαμένων ευκαιριών». Χαμένη ευκαιρία είναι ότι δεν προχωράμε σε αναθεώρηση του άρθρου 16, που θα μας επέτρεπε να θεσμοθετήσουμε τη λειτουργία ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Οι παρωχημένες αντιλήψεις, οι ιδεοληψίες, οι κομματικές και συντεχνιακές σκοπιμότητες της προηγούμενης κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, μπήκαν εμπόδιο στον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού μας μοντέλου, που θα συνέβαλε παράλληλα στην τόνωση της οικονομία μας αλλά και στην αναβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης τελικά, μέσω της ανάπτυξης υγιούς ανταγωνισμού.
Δεν μπορέσαμε να αφομοιώσουμε το παράδειγμα της Κύπρου, η οποία έχει αναγάγει την παιδεία όχι μόνο σε πεδίο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων αλλά και οικονομικών και επιχειρηματικών. Ανάλογα, χάσαμε και ευκαιρίες αντιμετώπισης συνταγματικών δυσλειτουργιών που αφορούν τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, το πολιτικό σύστημα, την αυτοδιοίκηση, την οικονομική διακυβέρνηση. Δυσλειτουργίες, που ως αποτέλεσμα έχουν να ταλαιπωρείται ο πολίτης ως πολιτικό και οικονομικό υποκείμενο.
Όσον αφορά στις διατάξεις για τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, πρόκειται αδιαμφισβήτητα για την «καρδιά» του Συντάγματος. Σχετίζονται άμεσα με την κοινωνική δημοκρατία, η οποία συμπληρώνει την πολιτική δημοκρατία και μαζί λειτουργούν στην κατεύθυνση της άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Η ισχυροποίηση αυτών των δικαιωμάτων δίνει έμφαση στον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του Συντάγματος.
Η προηγούμενη κυβέρνηση πρότεινε να εμπλουτιστούν κάποιες συνταγματικές διατάξεις για τα κοινωνικά δικαιώματα. Εμείς ψηφίσαμε τις 7 από τις 9 προτάσεις της. Ο συντηρητισμός της ΝΔ δεν επέτρεψε να φτάσουν παρά ελάχιστες ως το τέλος αυτής της διαδικασίας.
Για το άρθρο 21§1, και τη διασφάλιση ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, είναι κάτι που συμφωνούμε, γιατί συμβάλλει στην προστασία του κοινωνικού ιστού και ενισχύει την κοινωνική συνοχή. Εμείς, ωστόσο, είχαμε προτείνει κάτι ακόμα πιο πλήρες, τη ρητή κατοχύρωση του ελάχιστου αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για όλους τους πολίτες, έννοια που δεν περιορίζεται στο ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα αλλά επεκτείνεται στην κάλυψη των συνολικών κοινωνικών αναγκών. Ταυτόχρονα διατυπώσαμε και την ανάγκη ελεύθερης και ακώλυτης πρόσβασης όλων στα Κοινωνικά Αγαθά. Ανάλογα, προτείναμε προσθήκη στο άρθρο 25, για τις νέες τεχνολογίες σε σχέση με την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και τη δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου, χωρίς όμως επιτυχία.
Σε σχέση με τα δικαιώματα, η χώρα μας διαθέτει ένα από τα πληρέστερα Συντάγματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κατά κοινή ομολογία των σπουδαίων συνταγματολόγων μας.
Ωστόσο, είναι γεγονός ότι, στα χρόνια της κρίσης, τα κοινωνικά δικαιώματα βρέθηκαν στο «μάτι του κυκλώνα», καθώς εκλαμβάνονται ως εμπόδιο στην επίτευξη επιχειρηματικού κέρδους και στην εμπορευματοποίηση των κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών.
Οι πιο ευάλωτοι οικονομικά πολίτες τείνουν να περιθωριοποιηθούν κοινωνικά. Η εκάστοτε εξουσία τείνει να εφαρμόζει το περιεχόμενο των δικαιωμάτων όπως θεωρεί σωστό και στο μέγεθος που -κατά την κρίση της- η οικονομική συγκυρία και οι δημοσιονομικές δυνατότητες το επιτρέπουν.
Παράλληλα, διενεργείται συστηματική προσπάθεια αποδυνάμωσης των συνταγματικών ερεισμάτων, όπως η συλλογική δράση στο χώρο εργασίας, με απώτερο σκοπό να ευνοηθεί η εργοδοσία και να περικοπούν οι κοινωνικές παροχές.
Είναι χρέος μας να ενισχύουμε και να προστατεύουμε τα κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμά μας το κάνει αυτό ήδη από το 2001. Πιο επιτακτική ανάγκη είναι να επιδιώκεται αυτό νομοθετικά, πολιτικά και πρακτικά. Πρόσφατα, δυστυχώς, είδαμε την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, με τις διατάξεις του αναπτυξιακού νομοσχεδίου, να αποδυναμώνει τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, με πρόφαση την ανάπτυξη.
Είναι γεγονός ότι στην Ελλάδα ο μεγάλος ασθενής είναι το κοινωνικό κράτος και ο τρόπος που αυτό συστημικά λειτουργεί. Είμαστε μια χώρα που γερνάει δημογραφικά, άρα ξοδεύουμε πολλά για συντάξεις και υγεία, ενώ δεν έχουμε καλή προνοιακή βάση. Ταυτόχρονα, έχουμε πρόβλημα στα δημοσιονομικά, δεν έχουμε ασφαλιστικό σύστημα, πρέπει να βρούμε πόρους. Αυτά είναι τα θέματα που πρέπει να λύσουμε.
Όταν μιλάμε για κοινωνικά δικαιώματα, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος της διολίσθησης προς τον συνταγματικό λαϊκισμό, ο οποίος είναι και αχρείαστος και επικίνδυνος. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ κινήθηκε οριακά προς αυτήν την κατεύθυνση.
Επιγραμματικά να το θέσω, πρόκειται για μια χαμένη ευκαιρία ουσιαστικής συνταγματικής αναθεώρησης.
Σας ευχαριστώ.
